การเผา
เครื่องปั้น
แต่เดิมเตาเผาของด่านเกวียนจะขุดลงไปในดินใต้จอมปลวก
ภายในแบ่งเป็น 2 ตอน ตอนแรกเป็นปากเตา ต่อจากปากเตาจะขุดเป็นหลุมกว้างพอประมาณ
ใช้เป็นที่เก็บถ่านและขี้เถ้าจากปากเตา ตอนที่สอง
ยกพื้นสูงขึ้นลาดเอียงขึ้นไปสู่ปากเตา ใช้เป็นที่วางเครื่องปั้นดินเผา
ตอนที่สาม เป็นท้ายเตา พื้นระดับเดียวกันกับตอนที่สอง
แต่บริเวณจะแคบเท่ากันกับปากเตา ท้ายสุดจะก่อเป็นปล่องไฟ
หลังคาเพดานโค้ง มีเสาค้ำตรงกลาง แต่ปัจจุบันได้พัฒนาเตาเผาแบบเตาทุเรียง
คือสร้างบนพื้นดินเนื่องจากเตาแบบเดิมนั้น ต้องขุดเปลี่ยนเกือบทุกปี
เตาไม่แข็งแรง อายุการใช้งานน้อย ฤดูฝนเผาไม่ได้
เพราะไม่นิยมสร้างหลังคาคลุมเตา น้ำไหลท่วมง่าย
หลังคาเตาหนักจึงพังได้ง่าย
ภาพ เตาเผาแบบดั้งเดิม
ภาพ เตาเผาแบบปัจจุบัน
ภาพ เตาเผาแบบเตาทุเรียง
ลักษณะเตาแบบเตาทุเรียง จะใช้อิฐก่อ
ยกพื้นสูงจากพื้นดิน หลังคาเตาโค้งมนแบบหลังเต่า
ผังรีแบบไข่ ป่องตรงกลาง พื้นเตาลาดเอียง แบ่งเป็น
3 ส่วน เช่นเดียวกันกับแบบแรก สร้างหลังคาคลุมเตา
ทำให้เตามั่นคงแข็งแรง มีอายุการใช้งานนานกว่าแบบดั้งเดิมมาก
การเผาเครื่องปั้นดินเผาด่านเกวียน หลังจากบรรจุเครื่องปั้นเรียบร้อยแล้ว
ก็เริ่มเผา โดยแบ่งขั้นการเผาเป็น 3 ระยะ ดังนี้
ระยะที่ 1 รมไฟหรือที่ชาวบ้านเรียกว่า “ลุ่ม”
เป็นการรมไฟไล่ไอน้ำออกจากเครื่องปั้นดินเผา โดยจุดไฟที่ขอนไม้ขนาดใหญ่ไว้ที่ปากเตา
ใช้ไฟอ่อน ๆ ทิ้งไว้ประมาณ 1 วัน 1 คืน หรือนานกว่านั้น
แล้วแต่ขนาดของเตา เมื่อสังเกตเห็นว่า ไฟเริ่มแลบเข้าไปภายแล้วจึงเผาในระยะต่อไป
ระยะที่ 2 สุมไฟหรือที่ชาวบ้านเรียกว่า “อุดเตา”
เป็นขั้นเตือนให้ใส่ฟืนในเรือนเตา คนเผาเครื่องปั้นใส่ฟืนให้เต็มปากเตาอยู่เสมอหลังจากลุ่มมาอย่างดีแล้ว
ช่วงนี้อุณหภูมิในเตาจะเริ่มสูงขึ้นสังเกตได้จากควันสีดำพุ่งขึ้นจากปล่องตามด้วยเปลวไฟปนมากับเขม่าดำ
ใช้เวลาเผาประมาณ 3 ชั่วโมง การอุดเตานี้สำคัญมาก
ต้องระวังอย่าให้ปากเตามีช่องว่างหรือโหว่ให้อากาศเข้าไปเผาไหม้มากเกินไป
เพราะอุณหภูมิในเตาไม่สม่ำเสมอ จะทำให้เครื่องปั้นดินเผาที่บรรจุอยู่ภายในแตกเสียหายมาก
ระยะที่ 3 เร่งไฟ หรือชาวบ้านเรียกว่า “ขึ้นปล่อง”
ระยะนี้อุณหภูมิภายในเตาจะสูงไฟเป็นสีแดง คนเผาจะเร่งไฟ
โดยใช้ไม้ท่อนเล็ก ๆ เช่น ไม้ไผ่หรือท่อนปลายของต้นสน
เผาไฟจนเป็นสีส้มแลบออกมานอกปล่อง ถ้ามองดูเครื่องปั้นดินเผาที่อยู่ภายในเตาจะเห็นเป็นสีแดงมัน
ระยะนี้ใช้เวลาประมาณ 5 – 7 ชั่วโมง เปลวไฟจะสูงพ้นจากปล่อง
2 ถึง 2.50 เมตร เสร็จแล้วจึงปิดปากเตาด้วยอิฐและดินเหนียว
หรือต้นกล้วยก็ได้ ทิ้งไว้ประมาณ 4 – 5 วัน จึงโกยถ่านออกดับด้วยน้ำ
ทิ้งไว้จนอุณหภูมิภายในเตาลดลงจึงจะนำเอาเครื่องปั้นดินเผาออกมาได้
